Danzikyan: Uluslararası dengeler açısından yeni bir döneme girdik
AGOS Genel Yayın Yönetmeni Danzikyan, Ermenistan-Azerbaycan arasındaki anlaşmanın Azerbaycan'ın talepleri nedeniyle imzalanamadığını kaydetti. Danzikyan, "Olumlu bir atmosfer var ama adım adım ilerleyecek bu iş. Uluslararası dengeler açısından da çok yeni döneme girmiş oluyoruz. Amerika, özel şirketler aracılığıyla da olsa Güney Kafkasya'ya adım atmış oluyor. Özel şirkettekilerin hepsi herhalde teknisyen olmayacaktır. Dolasıyla, Rusya-İran'ı da hesaba katarsak tüm dengelerin biraz sarsıldığı bir döneme girmiş oluyoruz" dedi.
Azerbaycan-Ermenistan arasındaki imzalanması beklenen anlaşma, Azerbaycan'ın öne sürdüğü koşullar nedeniyle henüz imzalanmadı. Amerika'nın Güney Kafkasya'ya yerleşmesini sağlayacak olan 99 yıllık "Uluslararası Trump Yolu" anlaşması neyi hedefliyor, koridorun önemi ne, İran bu anlaşmaya neden karşı çıktı, Rusya'nın pozisyonu ne olacak, Türkiye-Ermenistan ilişkileri nasıl etkilenecek AGOS Genel Yayın Yönetmeni Yetvart Danzikyan'la konuştuk.
ETHA'nın sorularını yanıtlayan Danzikyan, Azerbeycan'dan Çin'e kadar olan yola işaret ederek, anlaşmanın imzalanmasına ilişkin çok fazla soru işareti olduğunu belirtti. Türkiye'nin Ermenistan'la ilişkilerini önkoşulsuz başlatsa da Ermenistan'la Azerbaycan'ın anlaşması yönünde bir önkoşulu olduğunu söyleyen Danzikyan, anlaşma imzalanmadan Türkiye-Ermenistan kara sınırının açılmasından bahsedemeyeceklerini dile getirdi. Türkiye'nin Ermenistan'la bütün ilişkilerini Azerbaycan'a bağlayarak yanlış bir politika izlediğini kaydeden Danzikyan, "Olumlu bir atmosfer var ama çok soru işareti var" dedi. Danzikyan, asıl meselenin ise bölge halklarının bu işi kendi aralarında çözememiş olması olduğunu vurguladı.
Ermenistan-Azerbaycan arasında bir mutabakata varıldı. Okurlarımız için 37 yıllık süreci özetleyebilir misiniz?
37 yıllık süreci özetlemek çok zor. 90'larda Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan bağımsızlıklarını ilan etmişti. Ama Ermenistan'ın bağımsızlığını ilan etmeden daha önce Karabağ'daki Ermeniler'in, kendi yönetimlerine sahip olmaya yönelik gösteriler başlamıştı. Çünkü Karabağ Sovyetler Birliği'nin alan oluşturma politikası çerçevesinde Azerbeycan noktasında Ermenilerin yaşadığı özel bir bölge.
AZERBAYCAN İÇERİSİNDE ERMENİSTAN'IN YAŞADIĞI BİR TOPRAK KALMAMIŞ OLDU
Savaş başladı ve sonuçta 90'lardaki dengeler içerisinde Ermenistan, Ermenistan'ın Karabağ'a bağlayacak reyonları ele geçirdi. Dolayısıyla Ermenistan Karabağ arasında bir hat oluştu, fakat ele geçirilenler Azerbaycan topraklarıydı. Yıllarca bu konuda görüşmeler sürdü. Ermenistan sonuç olarak yedi reyonu ele geçirdi ki Karabağ ile temasını kurabilsin. Çünkü Ermenistan ayrı bir yerde Karabağ ayrı yerde. '90'lar ve 2000'ler boyunca bu konuda temaslar sürdü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatına bağlı Minsk Grubu da bir sonuç alamadı. En sonunda 2020 senesinde Azerbaycan iç savaş başlatarak, Ermenistan'la Karabağ arasında ki kendi toprakları olan yedi reyonu savaşla geri aldı. Ermenistan büyük bir mağlubiyet yaşadı, Paşinyan daha yeni iktidara geçmişti. Ve küçük bir koridor kalmıştı. Rusya'nın arabuluculuğuyla ateşkes sağlandı ve Rusya Karabağ'a kendi askerlerini yerleştirdi. Bu şekilde Ermenistan-Karabağ arasında dar bir koridor, Laçin Koridoru oluşturdu. Fakat 2022 yılında Azerbaycan o koridoru da bloke etti. Dolayısıyla Ermenistan ve Karabağ arasında hiçbir bağlantı kalmadı. En son da 2023 yılında Azerbaycan ordusu Karabağ'a girerek tamamen kontrol altına aldı. Karabağ'da yaşayan yüz bin Ermeni'nin Ermenistan'a göç etmesine izin verdi; orada bir koridor açtı, 100 bin ermeni Karabağ'ı tamamen boşalttı. Karabağ artık tamamen Azerbaycan hakimiyetine girmiş oldu ve Azerbaycan içerisinde böyle Ermenilerin yaşadığı bir toprak kalmamış oldu.
ERMENİSTAN TOPRAKLARINDAN GEÇSİN AMA ONUN KONTROLÜNDE OLMASIN
Dolayısıyla Azerbaycan Türkiye ile beraber yürüttükleri bu süreç boyunca Ermenistan, Rusya'nın bir müttefik olmasına rağmen Rusya'nın desteğini alamamaktan şikayetçiydi ve Rusya ile ilişkileri bozuldu. Türkiye bu arada Ermenistan'a niçin ambargo uyguluyor ve temas kurmuyordu? Sen Azerbaycan topraklarını boşaltmadığın sürece biz seninle ilişki kurmayız diyordu. 2020 savaşından sonra Türkiye-Ermenistan arasında bir normalleşme süreci başlamıştı. Fakat 2020 ve 2023 yılında olanlar sonrası, aslında hala bir barış anlaşması yoktu Ermenistan ve Azerbaycan arasında. Ermenistan ve Azerbaycan bir barış anlaşması üzerine çalıştı fakat Azerbaycan'ın ek talepleri oldu. Birincisi Türkiye ile birlikte şunu istediler; bir koridor Nahçivan var çünkü, özerk bir bölge ama yine Azerbaycan'a bağlı, Türkiye ile sınırdaş. Nahçivan'la Azerbaycan'ı bayırına bağlayacak bir yol istiyor Türkiye ve Azerbaycan. Ama bu yol, Ermenistan'dan geçmek zorunda. Nahçıvan'la Azerbaycan'ı birbirine bağlayacak koridor, Türkiye ve Azerbaycan ona Zengezur diyor ama Ermenistan'da Zengezur diye bir bölge yok. Ermenistan her seferinde bu talebi ısrarla ret etti. "Benim topraklarımdan geçecek ama benim kontrolümde olmayacak bir yol nasıl olur" dedi ve o da "barış kavşaklığı" projesi. Yani Rusya, Türkiye, Gürcistan, İran, Azerbaycan. 6 ülkeyi içine katan bir "barış kavşaklığı" projesi gelişti, burada iş kilitlendi.
AZERBAYCAN'IN EK TALEPLERİ YÜZÜNDEN ANLAMA İMZALANMIYOR
Azerbaycan ayrıca Ermenistan'ın anayasasını değiştirmesini talep ediyordu. Çünkü biliyordu ki Azerbaycan, Ermenistan Dağlık Karabağ'a yönelik atıflar var. Ermenistan da diyordu ki uluslararası anlaşmalar yani imzalayacağımız barış anlaşması, zaten anayasanın üzerinde olacaktır. Kaldı ki Paşinyan da zaten anayasayı başka gerekçeler yönünde çalışmalar yürütüyor bir taraftan. Azerbaycan ayrıca Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na bağlı Minsk Grubu'nun dağıtılmasını istiyor. Çünkü orada Fransa var, Fransa'nın Ermenistan'la yakın bağları var, Ermenistan'a silah gönderiyor. Azerbaycan zaten galip durumda. Minsk Grubuna da gerek yok diyordu. Fakat bir türlü de barış anlaşması da imzalanmıyordu Azerbaycan'ın bu ek talepleri yüzünden; gerek koridor gerek anayasa, gerek Minsk Grubu.
AMERİKA AZERBAYCAN VE ERMENİSTAN'I KORİDORU İŞLETMEYE İKNA ETTİ
Sonuçta Amerika ortaya çıktı ve bu koridoru biz işletelim, taraflara da pay verelim yine Ermenistan'ın da egemenliğinde olsun dedi. Ermenistan ilk başta egemenliğimizi vermeyiz falan dedi ama sonra Paşinyan, biz havalimanımızın işletmesini de başkasına, vermiştik bu egemenliğimize helal getiren bir şey değil dedi. Sonuçta cuma akşamı 3'lü bir zirve oldu. Ve Trump görünümde bu işi çözmüş oldu. Ne oldu Amerika Güney Kafkasya'ya o anlaşmaya, varılamayan koridoru işletmeyi ikna etmiş oldu Azerbaycan'ı hem de Ermenistan'ı.
Saatlerce anlatılabilir bu konu ama kısaca böyle özetlenir.
AVRUPA'DAN ORTA ASYA'YA KADAR GİDECEK BİR KORİDORDAN BAHSEDİYORUZ
ABD'nin arabuluculuğuyla imzalanmak istenen "Trump Uluslararası Koridoru" olarak adlandırılan 99 yıllık anlaşma neyi hedefliyor? ABD niye arabuluculuk yaptı?
Fırsat var çünkü orada. Türkiye'den, Avrupa'dan Orta Asya'ya kadar gidecek bir koridordan bahsediyoruz, tam ortasında Ermenistan var. Türkiye ve Azerbaycan o yüzden bu koridoru biz alalım, Zengezur Koridoru olsun, Ermenistan buraya karışmasın diyor. Ermenistan da benim toprağım nasıl karışmam diyordu. Rusya bunu çözebilirdi ama bunu çözme imkanını, kabiliyetini kaybetti. Ukrayna savaşı yüzünden zaten başı belada, kendi başını belaya soktu Ukrayna işgaliyle. Ermenistan artık Rusya'yı bir müttefik olarak görmüyor. Azerbaycan zaten görmüyor. Çünkü artık Rusya'ya ihtiyacı yok, bir petrol, doğalgaz ülkesi. Avrupa ile ilişkileri kurabiliyor, Amerika ile ilişkiler kurabiliyor. Türkiye ile neredeyse tek devlet gibiler hatta büyük ağabey oldu Azerbaycan. Türkiye Azerbaycan'ın onayı olmadan neredeyse adım atmıyor bu konularda.
AMERİKA GÜNEY KAFKASYA'YA YERLEŞMİŞ OLACAK
Dolayısıyla Trump, Amerikan yönetimi orada bir fırsat gördü. O fırsatı da değerlendirdi. Eğer her şey istediği gibi olursa Amerika, Güney Kafkasya'ya yerleşmiş olacak. Rusya ile İran'ın tam ortasında, özel işletme adı altında bir bölge. Çok kritik bir yoldan, yeni bir İpek Yolundan bahsediyoruz aslında. Avrupa'dan artık doğalgaz mı gönderirsiniz, tır mı gönderirsiniz, tren mi gönderirsiniz ne istiyorsanız fiberoptik hat mı döşersiniz? Yani Azerbeycan'dan Çin'e kadar bir yoldan bahsediyoruz. Ticari bir işten bahsediyoruz aslında kimse kimsenin kara kaşına karagözüne bu işleri yapmıyor.
İRAN AÇISINDAN BU ANLAŞMA MAĞLUBİYET DEMEK
Bu dengeler içinde bir de İran'ın pozisyonu var. Hamaney'in danışmanlarından Velayeti, "böyle bir koridora izin vermeyiz, gerekirse askeri müdahalede bulunuruz" dedi. Rusya ve İran açısından söz konusu koridor ne anlama geliyor? Velayeti'nin açıklaması ne anlama geliyor?
Mağlubiyet anlamına geliyor. O koridor dediğimiz yer İran'ın kuzey sınırı aslında. Yani İran kuzey sınırında, Amerikalılar olacak, asker gelir mi bilmiyoruz. İran'ın böyle bir şeye rıza göstermesi mümkün mü? Amerika demek İsrail demek zaten. E Rusya içinse arka bahçesine Amerika'nın yerleşmesi demek. Rusya ve İran'ın buna itiraz edeceğini zaten biliyorduk. İtiraz da ediyorlar. Ne yapacaklar bilmiyorum açıkçası yani savaş mı çıkartacaklar. İlerleyen günlerde göreceğiz gerçekten bu Amerikan projesi işleyecek mi işlemeyecek mi? İran'ın buna karşı koyacak gücü var mı yok mu? Son İsrail-İran savaşına baktığımızda yok gibi gözüküyor ama bilemeyiz.
ANLAŞMA HENÜZ İMZALANMADI, NİYET MEKTUBU DEKLARE EDİLDİ
Şunu eklemem lazım Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşması henüz imzalanmış değil. Sadece orada bir niyet mektubu deklare edildi beyaz sarayda. Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki barış anlaşmasının imzalanması da ayrı bir soru işareti. Çünkü beyaz saraydaki zirveden sonra Aliyev dedi ki, Ermenistan anayasasını değiştirmediği için biz barış anlaşmasını imzalamamış olduk. Yani Azerbaycan'ın diğer talepleri sürüyor hala.
TÜRKİYE, AZERBAYCAN-ERMENİSTAN ANLAŞMASININ İMZALANMASINI BEKLİYOR
Yaşananlar çok yeni ama Türkiye-Ermenistan ilişkilerini nasıl etkiler son gelişmeler?
Türkiye Ermenistan'la olan ilişkileri önkoşulsuz başlamıştı ama. Bunun bir önkoşulu olduğunu biliyorduk Ermenistan'la Azerbaycan anlaşsın. Türkiye beyaz saraydaki zirveden sonra olumlu bir açıklama yaptı. Türkiye'nin pozisyonunu çok zorlayan bir şey değil. Çünkü Türkiye'nin derdi o yolun açılmasıydı ve Ermenistan'ın kontrolünde olmamasıydı. Şimdi Amerika'nın kontrolünde olmuş oldu. Evet orası Ermenistan toprağı ama Amerika'nın işleteceği bir yer 99 yıllığına. Bu Türkiye'yi çok da sıkıntıya sürükleyecek bir şey değil. Türkiye bekle-gör politikası izleyecektir ama Türkiye'nin asıl beklediği Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşmasının imzalanması. Türkiye Ermenistan ilişkileri açısından, normalleşme sürecinde bir adım gelişme beklemeyebiliriz ama temkinli, bir iyimserlikte olmamakta fayda var çünkü Türkiye hala Azerbaycan'la hareket ediyor. İmzalanmadığı sürece bu barış anlaşması için tamamdır diyemeyeceğiz. Tamamdır diyemediğimiz sürece de Türkiye-Ermenistan kara sınırı artık açılacak dememiz zor olacak. Çünkü Türkiye, Ermenistan'la bütün ilişkilerini yani iki devletin ilişkilerini, büyük bir kısmını Azerbaycan'a bağlıyor. Ermenistan Azerbaycan'la arasındaki sorunları çözsün ben o zaman adım atarım diyor. Ermenistan bir sıkışmışlık içerisindeydi, buradan çıkmak istiyordu. Olumlu bir atmosfer var ama çok soru işareti var. Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşması imzalanmadığı sürece Trump Yolu açılabilir ama geri kalan kısımlarda temkinli davranmakta yarar var. Trump Yolu'nun nasıl açılacağını da bilmiyoruz zaten.
BÖLGE HALKLARI BU İŞİ KENDİ ARALARINDA ÇÖZEMEMİŞ OLDU
Benim sorularım bu kadar. Sizin eklemek istediğiniz bir şey var mıdır?
Olumlu bir atmosfer var ama adım adım ilerleyecek bu iş. Uluslararası dengeler açısından da çok yeni döneme girmiş oluyoruz. Amerika, Güney Kafkasya'ya adım atmış oluyor özel şirket aracılığı ile olsa da özel şirkettekilerin hepsi herhalde teknisyen olmayacaktır. Dolasıyla, Rusya-İran'ı da hesaba katarsak tüm dengelerin biraz sarsıldığı bir döneme girmiş oluyoruz. O açıdan yani Rusya Ukrayna'yı işgal ederek kendi başını belaya soktu ama bedeli de böyle bir şey oldu. Yoksa aslında bu işi Rusya da yapabilirdi. Oraya gelmeden, Türkiye de aslında Azerbaycan'a bu kadar tek blok halinde davranmak yerine biraz daha tarafsız bir pozisyonda olsaydı bu işi Türkiye de çözebilirdi. Türkiye Azerbaycan'la tek devlet oldu neredeyse. Eskiden tek millet iki devlet deniliyordu artık tek millet tek devlet gibi bir durum oldu. Azerbeycan'la bu kadar bir arada olmayı tercih etmek yerine biraz daha mesafeli bir pozisyon almış olsaydı bu işi Türkiye de çözmüş olurdu. Bölge halkları kendi aralarında çözebilirdi. Bölge halkları bu işi kendi aralarında çözememiş oldular asıl meselemiz bence bu.